Geschiedenis

De zaklantaarn is de belangrijkste vorm van draagbaar elektrisch licht die wij kennen. De ontwikkeling ervan werd mogelijk na de uitvinding van zowel de batterij als de gloeilamp. Net als bij andere lampen bleek ook voor draagbaar licht de elektrische variant een grote verbetering op voorgangers als de toorts. De lichtbron werd niet langer aangestast door invloeden van buitenaf en er was minder brandgevaar. Toch had het ontstaan van de ons bekende zaklamp nog wel wat voeten in aarde

De batterij werd in het jaar 1800 gepatenteerd door Alessandro Volta. Daarmee was het nog geen algemeen bruikbaar product. Er was nog een lange weg te gaan voordat het zover zou zijn.

Dat maakte voor een toepassing in de richting van draagbaar elektrisch licht voorlopig echter weinig uit, omdat er nog geen elektrische lichtbron beschikbaar was. Dat veranderde in 1879, toen zowel Joseph Swan als Thomas Edison de wereld de gloeilamp bracht. Vrij snel hierna begon men in Europa en de Verenigde Staten te experimenteren met elektrische vormen van draagbaar licht. Daarbij gebruikte men zowel zogeheten 'natte' als 'droge' batterijen. Al is de benaming 'droge batterij' een beetje misleidend; in een droge batterij zit alleen maar minder vocht en zuur dan in een natte batterij. In ieder geval kwamen uitvinders tot een eerste aantal lampen.

Tussen 1880 en 1895 werden de eerste draagbare elektrische lampen op de markt gebracht. Men noemde ze handlampen of gewoon lantaarns. Handig waren ze echter nauwelijks. Het waren zware, rechthoekige kasten die grofweg de omvang hadden van een naaimachine en die men aan een hendel mee moest dragen. In de kast zat de batterij. De lamp was aan de voorkant ingebouwd of zat bovenop gemonteerd.

In 1891 kwam er een wandelstok met elektrische verlichting op de markt. Hiervoor waren aparte batterijen gemaakt die in de stok pasten. In de kop van de wandelstok zaten het gloeilampje en de lens. Het is niet duidelijk hoe succesvol de wandelstok destijds was. Het is wel duidelijk dat hij niet al te lang heeft bestaan.

Rond dezelfde tijd werd een nog curieuzere draagbare lamp geproduceerd, namelijk de elektrische dasspeld. Dit was zowel een vorm van decoratie als een heuse bron van verlichting. Je kon er een boek bij lezen in het donker als je dat wilde.

Ongelukkigerwijs ging de eerste generatie dasspelden vergezeld van een natte batterij die in een aparte tas meegedragen moest worden. Daar kwam bovendien bij dat het zuur regelmatig uit de tas lekte, ongetwijfeld tot groot ongenoegen van de omgeving van de eigenaar. Deze dasspeld was dan ook niet wat je noemt een doorslaand commercieel succes.

In 1903 kwamen er nieuwe elektrische spelden, en ook broches, op die markt, die waren gekoppeld aan een droge batterij. Deze batterij paste doorgaans in de zak van een overhemd of blouse. De nieuwe sieraden waren dan ook iets populairder dan hun voorgangers en kenden een ruime keus aan uitvoeringen.

De eerste prototypes van echte zaklampen werden waarschijnlijk al tussen 1895 en 1899 gemaakt, maar hier is verder niets over bekend.

In januari 1899 patenteerde de Amerikaanse uitvinder David Misell echter de zogeheten staaflamp. Dit werd de eerste bruikbare zaklantaarn. De staaflamp was, zoals de naam al doet vermoeden, een cilindrische lamp. De ronde batterijen lagen op elkaar in de lamp, feitelijk zoals wij dat nu nog kennen. De lamp zelf werkte met een gloeidraad van koolstof, zoals andere gloeilampen uit die tijd. Meestal had de staaflamp een kleine, ovale lens.

De staaflamp werd nog datzelfde jaar in productie genomen onder de naam 'Ever Ready', die vanaf 1906 zou veranderen in het meer bekende 'Eveready'. Het was producent Conrad Huber die Misells uitvinding ter hand nam om er de wereld mee te veroveren. Hij zette groots in op de promotie van zijn nieuwe product en deed goede zaken in de Verenigde Staten. Op de wereldtentoonstelling van Parijs in 1900 viel de staaflamp positief op, waarna Huber kon uitbreiden in Europa. Daarmee werd hij de eerste grote wegbereider voor de zaklamp als product.

Na verloop van tijd ontstond er in Duitsland een alternatief in de vorm van een platte, vierkante zaklamp. Hierin lagen de batterijen naast elkaar. De lamp had vaak een koepelvormige lens, een zogeheten domlens. De platte zaklantaarn, zoals hij meestal werd genoemd, werd typisch voor Europa, terwijl de staaflamp vooral populair was en bleef in de Verenigde Staten

Zaklantaarns tijdens de Eerste Wereldoorlog
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de gebruikswaarde van de zaklamp opeens ingezien door de legerleiding van beide kampen en werden er exemplaren besteld voor alle soldaten.

Dat leidde in eerste instantie tot een explosieve toename van de vraag naar batterijen. Er moesten zelfs nieuwe fabrieken worden opgezet om aan de vraag te kunnen voldoen. Desondanks kon men niet blijven aanmodderen met de slechte batterijen. Er werd ingezet op een fikse verbetering van de kwaliteit van batterijen en er werden normen voor opgesteld.

Zaklantaarns na de Eerste Wereldoorlog
Door bovenstaande ontwikkelingen werd de zaklantaarn vanaf de jaren '20 een normaal gebruiksartikel dat in allerlei vormen en maten beschikbaar kwam. Daarbij zou de cilindrische lamp ook in Europa de platte zaklantaarn gaan verdringen in populariteit.
Wel vonden er door de tijd heen nog tal van veranderingen plaats. Om te beginnen veranderde de gebruikte materialen. Aanvankelijk was men nog grotendeels aangewezen op metaal dat gemakkelijk kon roesten. Na de Tweede Wereldoorlog kon men dit echter steeds meer vervangen door kunststof.
Vanzelfsprekend vonden er ook op technisch gebied nog de nodige verbeteringen plaats. Er kwamen nieuwe hulzen en nieuwe typen lenzen. De meest opvallende vernieuwing was echter de uitvinding van zaklampen met een verstelbare focus.

In recente tijden wordt de zaklantaarn vooral milieuvriendelijker gemaakt. Ook bij zaklampen moest de gloeilamp vervangen worden door andere typen verlichting zoals led-licht of xenon verlichting. Inmiddels is de led-zaklamp erg populair aan het worden.

Bron: infonu

• Streamlight Schijnwerpers